Otoczenie rynkowe

Na całość kosztów produkcji energii elektrycznej składają się:

• koszty inwestycji, czyli budowy elektrowni. Jest on amortyzowany przez czas jej działania.
• koszty stałe, czyli bieżącego utrzymania: wynagrodzeń dla pracowników, remontów, wyposażenia, itd. Ponoszone one są niezależnie od tego, czy elektrownia produkuje energię elektryczną, czy nie.
• koszty zmienne, czyli ile kosztuje wytworzenie każdej dodatkowej MWh energii. Ich wysokość bezpośrednio zależy od poziomu produkcji. Główny składnik to koszt paliwa oraz koszt uprawnień do emisji CO2.

Dla różnych rodzajów elektrowni koszty te kształtują się w różnym stopniu. Przykładowo, dla elektrowni wiatrowych, czy fotowoltaicznych wysoki jest koszt samej inwestycji i jej udział w całkowitym koszcie. Koszty eksploatacji, stałe i zmienne są natomiast relatywnie niskie. W przypadku elektrowni konwencjonalnych koszty zmienne i koszty stałe są bardziej zrównoważone, w dużej mierze zależne od kosztu wykorzystywanego paliwa i kosztów emisji CO2.

Ze względu na rosnące ceny  uprawnień CO2 i spadek cen instalacji OZE znormalizowany koszt wytwarzania energii na 1 MWh (tzw. LCOE) jest, w polskich elektrowniach wyższy dla energetyki konwencjonalnej niż odnawialnej.

Cena na rynku hurtowym kształtowana jest w oparciu o wysokość kosztów zmiennych, a dokładniej, krańcowego kosztu wytworzenia 1 MWh energii elektrycznej. Na bazie poziomu tych kosztów, od najniższych do najwyższych, tworzona jest krzywa podaży (tzw. merit order lub stos). Krzywa popytu, przecinając się z krzywą podaży, wyznacza aktualną rynkową cenę energii.

Koszty stałe ponoszone są niezależnie od tego czy dana elektrownia pracuje, czy nie. Dlatego też nie mają one bieżącego wpływu na cenę energii elektrycznej.

Koszty inwestycji w źródła odnawialne (czyli źródła o niskim koszcie zmiennym) finansowane są poza rynkiem energii elektrycznej i pochodzą z subsydiów, na które składają się wszyscy konsumenci.

Nie zawsze wszystkie moce są dostępne na rynku. Dlatego cena zmienia się wraz z ich dostępnością i zapotrzebowaniem na energię elektryczną – niższym w nocy, a wyższym w ciągu dnia oraz zmieniającym się sezonowo – wyższym zimą, a niższym w trakcie miesięcy letnich.

W Polsce obecnie największą mocą dysponują elektrownie wiatrowe, ale obecnie intensywnie rozwijają się elektrownie fotowoltaiczne. Poziom mocy elektrowni wodnych jest w ciągu ostatnich lat stały ze względu na ograniczone zasoby wodne. Dlatego też najważniejszym źródłem odnawialnym jest energetyka wiatrowa. I to wietrzność głównie determinuje poziom dostępnych mocy.

Najważniejszym czynnikiem, który decyduje o dostępności mocy jest zatem pogoda. Dlatego też poziom dostępnych mocy OZE jest tak zmienny i zawsze musi być odpowiednia dostępna rezerwa mocy konwencjonalnych gotowych natychmiast do podjęcia pracy w przypadku braku warunków pogodowych umożliwiających produkcję z wiatru

Ponieważ to koszty zmienne wpływają na cenę energii. Dla elektrowni konwencjonalnych głównymi kosztami są: koszt paliwa oraz koszt uprawnień do emisji CO₂.

Elektrownie wiatrowe, wodne, czy fotowoltaiczne takich kosztów już nie ponoszą. Dlatego też jako pierwsze pojawiają się na krzywej podaży (merit order). Podobnie jest z elektrociepłowniami, których zasadniczą rolą jest produkcja ciepła, a energia elektryczna jest produkowana dodatkowo. Elektrownie konwencjonalne, z racji kosztów paliwa (węgla, gazu) oraz CO_­2, pojawiają się w dalszej kolejności.

W polskich realiach z reguły najniższe koszty zmienne ponoszą elektrownie na węgiel brunatny, następnie elektrownie na węgiel kamienny, a najdroższymi są jednostki opalane gazem ziemnym.

Oczywiście koszt wytwarzania zależy od sprawności przetwarzania paliwa w elektrowni. Dlatego nowe bloki węglowe i gazowe będą w stanie zaoferować energię elektryczną taniej od istniejących.

Mechanizm wyznaczania ceny w oparciu o koszty zmienne był efektywny w warunkach wolnego rynku, niezaburzonego przez subsydiowanie wybranych technologii.

Pokrycie kosztów inwestycyjnych dla OZE zniekształciło rynek energii, pogarszając ekonomikę funkcjonowania bloków konwencjonalnych, gdyż nie mogą na działać pełnych obrotach. Na wielu rynkach działalność trwale lub chwilowo nierentownych aktywów jest ograniczana. Na rynku energii elektrycznej, która jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka, nie można do tego dopuścić. W niesprzyjających warunkach pogodowych (np. bezwietrznie) zabrakłoby energii powodując tzw. blackout. Destrukcyjny dla funkcjonowania gospodarki i normalnego życia mieszkańców.

Stąd też koncepcja rynku mocy – jako uzupełniającego rynku dla rynku energii elektrycznej. Rynku, na którym produktem miałaby być pewność, że energia elektryczna będzie dostarczona bez względu na pogodę czy porę dnia.

Konieczność wsparcia na utrzymanie źródeł w gotowości do pracy wynika bezpośrednio ze zniekształceń rynkowych powodowanych nierynkowym wsparciem dla niesterowalnych OZE.  Nie jest to dodatkowe wsparcie – to tak naprawdę wyrównanie szans rynkowych. Dzięki niemu stabilne źródła wytwarzania mogą otrzymać częściową rekompensatę wynikającą ze spadku cen hurtowych (które dotychczas pokrywały koszt zmienny oraz koszty stałe). Pozwoli ona na bieżące utrzymanie elektrowni, ich modernizację by były czystsze i efektywniejsze – dla nieprzerwanych i pewnych dostaw energii do naszych klientów.